سیگار از چهار قسمت شامل توتون، کاغذ، اسانس و مواد نگهدارنده تشکیل می شود و دود آن شامل 2 قسمت است:

ب: دود فرعی یا دود دست دوم؛ مجموعه دودی است که از دهان فرد سیگاری خارج می شود و از نوک آتش سیگار متصاعد می شود.

به گزارش روابط عمومی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دود فرعی سیگار، دود مضرتری است، زیرا به علت حرارت بالای آن(حرارت 900 تا 2000 درجه ای نوک سیگار در مقابل حرارت 40 درجه ای فیلتر) مواد سمی بیشتری را تولید می کند، دود اصلی از تمام مسیر سیگار و فیلتر عبور می کند، اما دود فرعی از نوک سیگار به طور مستقیم در محیط پخش می شود و 40 برابر غلیظ تر از دود اصلی است؛ به همین دلیل خطرات قرار گرفتن در معرض دود دست دوم بسیار زیاد است.

دود سیگار دارای دو فاز است؛ فاز گازی که حدود 85 درصد دود سیگار را تشکیل می دهد، فاز ذره ای که حدود 15 درصد دود سیگار را تشکیل می دهد.

ترکیبات مهم فاز گازی عبارتند از:

1- منوکسید کربن؛ این ماده میل ترکیبی زیادی با هموگلوبین خون دارد، در رقابت با اکسیژن برای ترکیب با هموگلوبین پیروز می شود و از مهمترین علت های افزایش غلظت خون افراد سیگاری است.

2- سیلیوتوکسین(سموم مژکی)؛ این سموم بر روی مژک های سیستم تنفسی تاثیر می گذارند؛ این مژک ها سیستم دفاعی ریه محسوب می شوند و با حرکات جارویی شکل باعث خروج مواد به سمت بالا شده و مانع جمع شدن آنها در ریه می شوند، سیلیوتوکسین ها باعث فلج شدن این حرکت شده و در نتیجه میکروارگانیسم ها و مواد سمی به داخل ریه وارد شده و جایگزین می شوند، به همین دلیل اگر فرد سیگاری دیگر سرفه نکند، علامت بدی است زیرا نشانه فلج شدن سیستم دفاعی ریه اوست و زنگ خطر محسوب می شود.

3- مواد سرطان زا

ترکیبات مهم فاز ذره ای عبارتند از:

1- قطران یا تار که خطرناک ترین ماده شیمیایی سیگار است و باعث ایجاد سرطان، فلج شدن مژک های پاک کننده سیستم دفاعی، تخریب کیسه های هوایی و همچنین کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن می شود.

2- هیدروکربن های چند حلقه ای

3- مواد رادیواکتیو پلاتونیوم 210؛ این ماده بر غدد جنسی و تخمدان ها اثر کرده و باعث ناتوانی جنسی می شود.

4- نیکوتین؛ مهمترین ماده بخش ذره ای است و با وجود باور عموم که فکر می کنند عامل تمام بیماری زایی های سیگار است، اما بیماری را برای فرد ایجاد نمی کند، در واقع با یک سری فعل و انفعالات هورمونی در خون، باعث ایجاد حالات مختلف در فرد سیگاری از جمله افزایش انرژی، افزایش تمرکز و کاهش اضطراب و ناراحتی عصبی می شود که تمامی این اثرات به علت اثرات مخدری نیکوتین است؛ تنها مساله ای که نیکوتین برای فرد سیگاری ایجاد می کند، اعتیاد و وابستگی به سیگار است.

سطح نیکوتین در ابتدای صبح پایین است و با مصرف نخستین سیگار صبح به مقدار زیادی افزایش می یابد و در طول روز ثابت می ماند و در انتهای شب با مصرف آخرین سیگار، بدن همچنان به متابولیسم نیکوتین می پردازد، نیکوتین در کبد به «کوتینین» تبدیل می شود و با ادرار دفع می شود.

در صورت کاهش سطح نیکوتین خون، فرد سیگاری دچار افزایش اشتیاق به سیگار و احساس بی قراری، عصبانیت، بد اخلاقی، کاهش تمرکز و کاهش ضربان قلب می شود./102

«مریم عباسی» کارشناس بهداشت محیط معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز